2013 йилда Германияда суратга олинган “The Physician” ўзбекча таржимаcи “Ибн Сино шогирди” фильми бутун дунёда катта қизиқиш уйғотган картиналардан. Фильм жуда кўп тилларга таржима қилиниб, миллиардлаб доллар даромад олган.

Унинг марказида Шарқнинг буюк даҳоси Абу Али Ибн Сино номи туради. Аммо фильмни кўрган ҳар қандай онгли инсон тушунадики, бу асар тарихни ҳаққоний акс эттириш учун эмас, аксинча, буюк аллома обрусини ерга уриш, бу орқали Ғарбни юқори рутбага қўйиш учун ишланган.

Яқинда қизиқиш билан мазкур фильмни кўриб чиққач, ана шундай фикрлар хаёлимдан ўтди. Тўғриси, хафсалам пир бўлди. Агар сиз ҳам фильмга кўз ташласангиз, Ибн Сино шахсиятини камситиш, тарихни сохталаштириш, буюк аллома ҳаётини нотўғри талқин қилинишига гувоҳ бўласиз.

Аммо мени таажжублантираётган яна бир муҳим жиҳат шуки, нега ўзбек олимлари ва тарихчилари, тиббиёт билимдорлари неча йилдирки, бу сохталаштириш олдида сукут сақлаяпти? Наҳотки, улар Ибн Сино номи билан боғлаб суратга олинган, шов-шувларга сабаб бўлган, ушбу оммабоп картинани кўрмаган бўлса?

Ибн Сино эмас, Ғарблик "шогирд" қаҳрамон

Энди фильм сюжетига қисқача назар ташласак. Кино марказида Ибн Сино эмас, инглиз йигити Роб Коули туради. У кичик ёшидан инсонларнинг касаллигини туғма ҳис қилиш қобилиятига эга бўлиб, фавқулодда истеъдод соҳиби бўлади ҳамда тиббиётга қизиқиб вояга етади. Сафарлари орқали у кўплаб машаққатларни босиб ўтиб, Исфаҳонга келади ва буюк Ибн Синонинг шогирдига айланади.

Роб Ибн Сино мактабида билим олади, эпидемияларга қарши курашда қатнашади ва ҳатто баъзи ҳолатларда устозидан ҳам ақлли, жасур ва илғор сифатида тасвирланади. Ибн Сино эса журъатсиз, Робнинг олдида бироз нўноқ тарзда тасвирлаб қўйилган.

Исфаҳонга вабо касаллиги тарқалганда, ҳатто Ибн Сино касалликка қарши танг аҳволда қолади, қарши чора кўра олмайди. Роб Коули эса касаллик каламушлар орқали тарқалаётганини кашф қилади, унинг гигиена борасидаги чоралари сабаб вабо чекинади.

Робнинг Ибн Синодан ҳам билимли, жасур ва керак вақтда тезкор қарор қабул қилувчи қилиб қўйилиши очиқдан-очиқ ёлғон ва сохталик эканига шубҳам йўқ. Чунки Ибн Сино шогирдлари унинг ўзида-нда устун бўлгани ҳақида бирор тарихий факт, маълумот бўлмаса керак.

Ҳатто тарихда ҳам, бугунги кунгача ҳам табобат оламида Ибн Синодан кучлироқ тиб олими чиққанини дунё эшитмаган. Аммо фильмда кўрсатилишича, кўричак касаллигини аниқлаб, биринчилардан бўлиб, уни жарроҳлик йўли орқали олиб ташлаган ҳам ўша инглиз шогирд Роб бўлади. Ибн Сино эса бунга журъат қила олмайди. Ва ҳатто бир неча бор Робни касалликни аниқлашдан қайтаришга, бу хавфли эканини уқтиришга уринади.

Роб эса ўз йўлидан қайтмай, сўзида собит туради ва ўликни ичини ёриб кўриб, инсон аъзоларини ўз кўзи билан кўриб ўрганади, ниҳоят ўша давр учун мавҳум бўлган кўричак хасталигини аниқлайди. Ибн Сино ўргатган ички тана тузилиши эса ёлғон бўлиб чиқади.

Ўта кулигилиси, фильм сўнгида Ибн Сино ғарблик шогирдга қараб: “Менга тиббиётни ўргатганинг учун раҳмат” дейди.

Бу қандай манзара? Қандай риёкорлик? Инсониятга неча юз йиллардан буён йўл кўрсатиб келаётган олим ўз шогирдидан “дарс олган” каби тақдим қилиниши қайси мантиққа тўғри келади?

Неча асрлар давомида Ғарб Ибн Сино асарлари ва тамойиллари асосида табобат билан шуғулланганини оз-моз тарихдан хабари бор ҳар қандай одам билади-ку. Роб Коули деган кандайдир ғарблик шогирд номини шахсан мен умуман эшитмаганман.

Кинода ғарблик шогирд ёш ва навқирон, матонатли кўрсатилган. Ибн Сино эса кекса қилиб тасвирланиб, баъзи ҳаракатлари орқали қўрқоқ олим сифатида гавдаланади. Фильм шунингдек, илм-фан ва диний воизлар ўртасидаги айовсиз курашни ҳам очишга қаратилган.

Ғарб ғояси

Фильм ғоясига кўра, гўёки Шарқда илм-фан мавжуд бўлган, аммо уни ҳаракатга келтирувчи куч, ғайрат Ғарб орқали бўлгандек. Хуллас, Шарқни пастроқ қилиб намоён қилиш орқали, Ғарбни қаҳрамон қилиш, уни кўкка кўтариш асар марказида тургандай.

Савол эса ҳамон очиқ қолмоқда. Нега биз тарихимизни, буюк алломамизнинг шаънини ҳимоя қилмаяпмиз? Нега тарихчилар, олимлар, жамоатчилик ёппасига жим? Тарихни китобдан эмас, кино орқали билишга ўрганган бугунги авлодлар учун бундай “шедевр”лар ҳақиқатдай кўриниб қолмасмикан? Оқибатда бутун дунё Ибн Синони гўё шогирди орқали “танилган”, деб ўйлаб қолмасмикан?

Ибн Сино ҳаётини сохталаштириб кўрсатиш нафақат алломага, балки барча ўзбекларга, шунингдек, Шарқ тамаддунига қилинган ҳақорат деб хисоблайман. Сўзим сўнгида айтиб ўтаман: мен тарихчи ёки олим эмасман. Фильмдаги воқеаларга чуқур илмий баҳo бериш илм-фан эгаларига хос. Менинг юқоридаги фикрларим эса, буюк аллома юртида яшовчи оддий фуқаро сифатидаги кискача мушоҳадаларимдир.

Мафтуна Каримова