“Фталатлар коронар артерияларда яллиғланиш ва тизимли яллиғланишни кучайтиради, бу мавжуд касалликларни тезлаштириши ва ёмон ҳодисаларга, шу жумладан ўлимга олиб келиши мумкин”, деди катта муаллиф, доктор Леонардо Трасанде, Нью Йорк Гроссман тиббиёт мактабининг педиатрия ва аҳоли саломатлиги профессори.

Фталатлар кўпинча “универсал кимёвий моддалар” деб аталади, чунки улар жуда кенг тарқалган. Улар сув қувурлари, винил тахта, ёмғир ва доғларга чидамли маҳсулотлар, тиббий қувурлар, шланглар ва баъзи болалар ўйинчоқлари каби истеъмол маҳсулотларига қўшилиб, пластмассани янада мослашувчан ва чидамли қилади.

Бошқа кенг тарқалган таъсирлар озиқ-овқат маҳсулотларини қадоқлаш, ювиш воситалари, кийим-кечак, мебель ва автомобил пластмассаларида фталатлардан фойдаланиш натижасида юзага келади. Фталатлар, шунингдек, хушбўй ҳидларни узоқроқ сақлаш учун шампун, совун, соч спрейи ва косметика каби шахсий парвариш маҳсулотларига қўшилади.

АҚШ Касалликларни назорат қилиш ва олдини олиш марказлари маълумотларига кўра, одамларга бу ифлосланган ҳаводан нафас олаётганда ёки пластмасса қадоқдаги маҳсулотларни истеъмол қилганда таъсир ўтказади.

Глобал тадқиқотлар

Янги тадқиқот фталатнинг 200 та мамлакат ва ҳудудларда глобал ўлимга таъсирини кўриб чиқди. Тадқиқотчилар ўнлаб аҳоли сўровларидан олинган саломатлик ва атроф-муҳит маълумотларини, шу жумладан юрак-қон томир касалликлари билан боғлиқ бўлган кимёвий парчаланиш маҳсулотларини ўз ичига олган намуналарни таҳлил қилдилар.

Таҳлил шуни кўрсатдики, модда таъсиридан 2018 йилда дунё бўйлаб 55 ёшдан 64 ёшгача бўлган эркаклар ва аёллар ўртасида 368 764 киши вафот этган. Тадқиқот шуни кўрсатдики, бу билан боғлиқ юрак хасталиклари ўлимининг 30 фоизи Африка ҳиссасига тўғри келади, Шарқий Осиё ва Яқин Шарқ эса ўлимнинг 25 фоизини ташкил қилади.

“Фиталатлар ва бутун дунё бўйлаб ўлимнинг асосий сабаби ўртасидаги боғлиқликни таъкидлаб, бизнинг топилмаларимиз бу кимёвий моддалар инсон саломатлиги учун жиддий хавф туғдириши ҳақида кўплаб далилларни қўшмоқда”, деди Химан.

Фталатлар бўйича олдинги тадқиқот АҚШ маълумотларини таҳлил қилди.

Олдинги тадқиқотларда Трасанде ва унинг жамоаси Қўшма Штатлардаги 5000 нафардан ортиқ катта ёшли кишиларда фталат даражасини ўлчаган ва бу даражаларни ўртача 10 йил давомида эрта ўлим хавфи билан солиштирган.

Ушбу тадқиқотда тадқиқотчилар фталатлар 55 дан 64 ёшгача бўлган америкаликлар орасида йилига 91 000 дан 107 000 гача эрта ўлимга сабаб бўлиши мумкинлигини аниқладилар. Тадқиқотга кўра, фталат даражаси энг юқори бўлган одамларда ҳар қандай сабабдан ўлим хавфи юқори бўлган, айниқса юрак-қон томир ўлими.

Унинг таъсирини қандай чеклаш мумкин?

Мутахассисларнинг таъкидлашича, фталатлар ва бошқа эндокрин тизимни бузувчи моддаларнинг таъсирини минималлаштириш мумкин.

Иложи борича пластикдан сақланинг. Қайта ишланган озиқ-овқат маҳсулотларини истеъмол қилишни қисқартириш кимёвий моддаларга таъсир қилишни камайтириши мумкин. Ҳеч қачон пластик идишларни микротўлқинли печга ёки идишларни ювиш машинасига қўйманг, иссиқлик қопламани йўқ қилиши ва улар маҳсулотга сингиши мумкин.

Хушбўй ҳидсиз лосонлар ва кир ювиш кукунларидан, ҳидсиз тозалаш воситаларидан фойдаланинг.

Озиқ-овқатларни сақлаш учун шиша, зангламайдиган пўлат, керамика ёки ёғочдан фойдаланинг.

Консерваланган ва қайта ишланган мева ва сабзавотлар ўрнига янги ёки музлатилган мева ва сабзавотларни харид қилинг.

Қўлларингизни тез-тез ювиб туринг.

Ҳаво спрейи ва ёрлиқлари бўлган пластмассалардан фойдаланманг.